Cmentarz Obrońców Lwowa (Cmentarz Orląt lwowskich)

Historia cmentarza

Obrońcy Lwowa polegli w czasie walk z Ukraińcami, chowani byli na wielu prowizorycznych cmentarzach, urządzanych często w miejscu ich śmierci. Cmentarze te powstały m.in. w ogrodzie Politechniki, w pobliżu szkoły im. Henryka Sienkiewicza, obok Szkoły Kadetów i na Persenkówce. Po zakończeniu walk utworzono Towarzystwo Straż Mogił Polskich Bohaterów, które wykupiło od sióstr benedyktynek ormiańskich pole przyległe do Cmentarza Łyczakowskiego od strony Pohulanki. Od tego momentu rozpoczęto ekshumacje i przenoszenie ciał poległych Obrońców Lwowa na obecne miejsce. W 1921 r. rozpisano konkurs na budowę mauzoleum i ogólną koncepcję urządzenia cmentarza. Zwycięski okazał się projekt studenta Politechniki Lwowskiej Rudolfa Indrucha. Autor zwycięskiego projektu był synem Czeszki i Słowaka, walczył w obronie Lwowa przed Ukraińcami oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. Został ciężko ranny w wyniku postrzału w płuco w czasie walk polsko-ukraińskich, co doprowadziło do zachorowania na gruźlicę i jego przedwczesnej śmieci w wieku 35 lat. Realizacja projektu Rudolfa Indrucha trwała kilkanaście lat do 1934 r. Niestety już w końcu lat 40-tych po zagarnięciu Lwowa przez ZSRR rozpoczęła się świadoma dewastacja Cmentarza Obrońców Lwowa. Rozbito wtedy wiele płyt nagrobnych i tablic, zniszczono pomniki żołnierzy amerykańskich i francuskich, splądrowano także krypty w katakumbach. Ostatecznej dewastacji dokonano w 1971 r. kiedy to na teren cmentarza wjechały sowieckie czołgi i ciężki sprzęt budowlany. Zniszczono wtedy większość istniejących grobów. Próbowano tez zburzyć Pomnik Chwały, jednak zwalono tylko kolumnadę a łuk triumfalny i pylony okazały się zbyt trudne do zniszczenia. Kamienne lwy ustawione przed łukiem triumfalnym zostały wywiezione z cmentarza i ustawione, jeden pod kliniką na Kulparkowie a drugi przy drodze do Winnik. Zniszczono też katakumby, zamurowując podcienia i nadbudowując piętro, w których urządzono zakład kamieniarski. Na cmentarzu urządzono wysypisko śmieci a przez wschodnią jego część poprowadzono drogę. W kolejnych latach niezabezpieczony cmentarz nadal niszczony był przez wandali. Wraz ze stopniowym rozkładem ZSRR w 1989 r. pojawiły się warunki, które umożliwiły podjęcie prac porządkowych na terenie cmentarza. Prace takie prowadzili w wolnym czasie pracownicy firmy Energopol, którzy uporządkowali i zabezpieczyli teren cmentarza. Dalszą opiekę nad cmentarzem przejęła Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która podjęła starania zmierzające do odbudowy cmentarza. Mimo uzgodnień między rządami Polski i Ukrainy prace na cmentarzu posuwały się bardzo wolno i napotykały na liczne trudności ze strony władz lokalnych we Lwowie. Ostatecznie po długich staraniach władz polskich, na czele z ówczesnym Prezydentem RP Aleksandrem Kwaśniewskim, cmentarz został otwarty 24 czerwca 2005 r. Strona polska musiała sie jednak zgodzić się na liczne ustępstwa. Ukraińcy wymusili wprowadzenie nazwy Cmentarz Orląt Lwowskich zamiast Cmentarz Obrońców Lwowa oraz zmianę napisu na Mogile Pięciu z Persenkówki, władze Lwowa nie zgodziły się też na odnowienie Pomnika Chwały i powrót posągów Lwów. Te ostatnie wróciły na swoje miejsce dopiero w grudniu 2015 r. Mimo, że na pełną rekonstrukcję Cmentarza Obrońców Lwowa trzeba będzie jeszcze poczekać, to jego wygląd już teraz robi wielkie wrażenie na odwiedzających. Pięknie położony i odnowiony pomnik chwały polskiego oręża jest dziś obowiązkowym celem polskich wycieczek przyjeżdżających do Lwowa.

Opis cmentarza

Cmentarz Obrońców Lwowa stanowi część Cmentarza Łyczakowskiego. Założony został na łagodnym stoku opadającym w kierunku południowo-zachodnim. Nad całym założeniem góruje niewielka owalna kaplica, stąd roztacza się widok na cały cmentarz. Uwagę zwracają regularne kwatery złożone z rzędów identycznych grobów z białymi krzyżami. Schody prowadzą do położonych niżej katakumb, które stanowią całość z murem oporowym i chronią położone niżej groby od wód gruntowych. Katakumby są jednak przede wszystkim miejscem gdzie spoczęło 72 bohaterów, walczących i poległych w różnych miejscach walk polsko-ukraińskich, także poza Lwowem. Ich ciała ekshumowano i złożono do krypt pod katakumbami w 1932 r. Katakumby mają formę bliźniaczych arkadowych podcieni, po bokach których ustawione są pomniki lotników amerykańskich i żołnierzy francuskich. Pomnik lotników ustawiony jest przy lewym skrzydle katakumb i przedstawia lotnika ze skrzydłami i głową wzniesioną w górę. Spośród 17 amerykańskich ochotników walczących u boku Polaków w wojnie z Bolszewikami, zginęło trzech. Po prawej stronie katakumb znajduje się pomnik 17 Francuzów poległych w wojnie polsko-bolszewickiej. Upamiętnia ich postać piechura wspartego o karabin. Przed katakumbami usytuowane są groby dowódców wojskowych, działaczy społecznych i politycznych, którzy brali udział w walkach o Lwów, niektórzy z nich zmarli w późniejszych latach. Idąc dalej główną alejką docieramy do Mogiły Pięciu Nieznanych z Persenkówki. Jest to płyta z czerwonego marmuru, która kryje ciała pięciu niezidentyfikowanych obrońców Persenkówki. Zaraz obok znajduje się dominujący element cmentarza, nazywany Pomnikiem Chwały. Pierwotnie posiadał on formę łukowej gloriety, której centralną część stanowiła brama, połączona kolumnadą ze skrajnymi pylonami. Dziś po kolumnadzie pozostały tylko niewielkie fragmenty kolumn. Zachowała się natomiast brama w formie łuku triumfalnego z niezbyt czytelnym napisem "Mortui sunt ut liberi vivamus" (Polegli, abyśmy żyli wolni). Na postumentach przed Łukiem Triumfalnym zwanym też Łukiem Chwały ustawione są dwa Lwy. Przetrwały też pylony, na których widnieją nazwy miejsc, gdzie walczyli i polegli Obrońcy Lwowa. Za Pomnikiem Chwały na opadającym w dół terenie znajdują się następne groby ułożone w regularnych rzędach w kształcie łuku.

Autor tekstu i zdjęć: Marek Sztorc